روش تدریس کاوشگری

روش تدریس کاوشگری (Inquiry-Based Learning) یک شیوه‌ی نوین آموزشی بوده که در آن محور یادگیری بر عهده‌ی دانش‌آموز قرار می‌گیرد. برخلاف روش‌های سنتی که در آن معلم تنها گوینده و دانش‌آموز شنونده‌ای منفعل است، در این روش، یادگیرنده با مشاهده، طرح پرسش، تحقیق و تحلیل، به کشف مفاهیم می‌پردازد. در ادامه با اسکای روم همراه باشید تا به بررسی جزئیات در این مورد بپردازیم.

فهرست محتوا

• ویژگی‌های روش تدریس کاوشگری چه هستند؟
• مراحل روش تدریس کاوشگری
• نمونه روش تدریس کاوشگری
• مزایای روش تدریس کاوشگری در کلاس آنلاین
• معایب روش تدریس کاوشگری در کلاس آنلاین
• اسکای‌روم؛ انتخابی هوشمند برای آموزش آنلاین

ویژگی‌های روش تدریس کاوشگری چه هستند؟

در این روش تدریس، ذهن کنجکاو دانش‌آموز به حرکت در می‌آید و خود او فرآیند یادگیری را هدایت می‌کند. در واقع در این مدل آموزشی، فرض بر این است که هر فرد به‌طور طبیعی میل به کاوش و فهم دنیای اطرافش دارد. به همین دلیل، کلاس درس به یک آزمایشگاه فکری تبدیل می‌شود که در آن هر موضوع جدید به‌مثابه یک چالش علمی برای یادگیرندگان مطرح می‌گردد. روش تدریس کاوشگری نه‌تنها به افزایش درک عمیق از مطالب کمک می‌نماید، بلکه باعث شکل‌گیری ذهنیت علمی و پژوهش‌محور در دانش‌آموزان خواهد شد.

بیشتر بخوانید: اگر می‌خواهید با یکی دیگر از روش‌های فعال و مؤثر آموزش، یعنی روش تدریس 5E، آشنا شوید و تفاوت‌ها و کاربردهای آن را بدانید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله روش تدریس 5E را مطالعه کنید.

مراحل روش تدریس کاوشگری

اجرای روش تدریس کاوشگری نیازمند پیروی از مراحلی نظام‌مند و در عین حال انعطاف‌پذیر است. این مراحل به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که تفکر انتقادی، خلاقیت و مشارکت فعال را تقویت کنند:

1.     تحریک ذهنی و مشاهده

فرآیند کاوش با ایجاد یک موقعیت نامشخص یا سؤال‌برانگیز آغاز می‌شود. معلم با نمایش یک ویدیو، تصویر، بیان یک داستان یا مسئله واقعی، ذهن دانش‌آموز را درگیر می‌کند. هدف، جلب توجه و ایجاد انگیزه برای طرح پرسش است. برای مثال، در درس زیست‌شناسی می‌توان تصویری از یک گیاه با برگ‌هایی غیرمعمول نشان داد و از دانش‌آموزان خواست حدس بزنند این تغییرات از کجا ناشی شده‌اند. در این مرحله، هیچ پاسخ قطعی مطرح نمی‌شود و تمرکز بر تحریک کنجکاوی خواهد بود.

2.     طرح پرسش

در این مرحله، دانش‌آموزان سؤالات خود را پیرامون موضوع مطرح می‌کنند. معلم در اینجا نقش هدایت‌گر دارد و سعی می‌کند با راهنمایی غیرمستقیم، جهت مناسب کاوش را شکل دهد. پرسش‌ها باید باز، پژوهش‌محور و قابل بررسی باشند. در این نمونه روش تدریس کاوشگری معلمان می‌توانند با استفاده از روش‌هایی مانند بارش فکری، دانش‌آموزان را به طرح سؤالات بیشتر تشویق نمایند. همچنین ممکن است لازم باشد پرسش‌های مبهم به سؤالات دقیق‌تری تبدیل شوند.

3.     فرضیه‌سازی

دانش‌آموزان بر اساس اطلاعات پیشین و دانسته‌های خود، فرضیه‌هایی ارائه می‌دهند. این فرضیات، راهنمای مسیر تحقیق خواهند بود. مهارت تحلیل اولیه و پیش‌بینی علمی در این بخش تمرین می‌شود. تشویق به گفت‌وگوی گروهی و استدلال منطقی، کیفیت فرضیه‌ها را بالا می‌برد. حتی اگر برخی فرضیه‌ها نادرست باشند، خود این اشتباهات فرصتی برای یادگیری عمیق‌تر فراهم می‌کنند.

4.     جست‌وجو و گردآوری اطلاعات

با هدف آزمون فرضیه‌ها، دانش‌آموزان وارد مرحله جمع‌آوری داده می‌شوند. این مرحله شامل جست‌وجوی اینترنتی، مطالعه منابع، انجام آزمایش، گفت‌وگو با متخصصان یا مشاهده مستقیم می‌شود. معلم باید در این مرحله پشتیبان باشد و منابع قابل اعتماد و روش‌های جست‌وجو را به دانش‌آموزان آموزش دهد. همچنین، آموزش چگونگی ثبت داده‌ها و مستندسازی دقیق نیز اهمیت زیادی دارد.

5.     تحلیل داده‌ها و نتیجه‌گیری

در این مرحله از روش تدریس کاوشگری دانش‌آموزان داده‌های گردآوری‌شده را بررسی، تحلیل و با فرضیه‌های خود تطبیق می‌دهند. در پایان این مرحله، آن‌ها باید به نتیجه مشخصی دست پیدا کنند که احتمال دارد مطابق یا برخلاف فرضیه اولیه باشد. تحلیل داده‌ها نیازمند مهارت‌های منطقی، ریاضی و گاهی آماری است. تشویق به مقایسه نتایج با منابع معتبر و بحث در گروه، به درستی و دقت تحلیل کمک می‌کند.

6.     ارائه نتایج

در این بخش یافته‌ها به دیگران ارائه می‌شود. این ارائه می‌تواند در قالب گفتاری، نوشتاری یا تصویری باشد. هدف، تمرین مهارت‌های بیان علمی، مستندسازی و دفاع از نتایج است. در کلاس‌های آنلاین می‌توان از ابزارهایی مانند پاورپوینت، کلیپ‌های ویدیویی، وایت برد دیجیتال یا حتی ارائه در قالب پادکست بهره گرفت.

نمونه روش تدریس کاوشگری

در ادامه به معرفی یک نمونه روش تدریس کاوشگری می‌پردازیم:

نمونه روش تدریس کاوشگری در درس علوم (پایه ششم)

موضوع: چرا یخ روی آب شناور می‌ماند ولی فلز در آب فرو می‌رود؟

1. مرحله مشاهده: معلم تصویر یا ویدیویی از دو لیوان آب نشان می‌دهد؛ در یکی یخ روی آب مانده و در دیگری میخ فلزی ته‌نشین شده است.
2. طرح پرسش: چرا این اتفاق افتاده؟ آیا وزن، چگالی، یا جنس مواد مؤثر است؟
3. فرضیه‌سازی: برخی دانش‌آموزان می‌گویند یخ سبک‌تر بوده، برخی فکر می‌کنند سطح تماس بیشتر است.
4. جست‌وجو: گروه‌ها در اینترنت به دنبال تعریف چگالی، رابطه وزن و حجم، و مثال‌های مشابه می‌گردند.
5. تحلیل: با مقایسه چگالی آب، یخ و فلز، آنها نتیجه‌ می‌گیرند که چگالی کمتر باعث شناوری می‌شود.
6. ارائه: هر گروه نتیجه‌گیری خود را به‌صورت پوستر یا فایل پاورپوینت ارائه می‌دهد.

مزایای روش تدریس کاوشگری در کلاس آنلاین

مزایای استفاده از روش تدریس کاوشگری را می‌توان این موارد دانست:

• افزایش مشارکت فعال: دانش‌آموزان به جای مصرف‌کننده اطلاعات، تبدیل به تولیدکننده دانش می‌شوند.
• تقویت مهارت‌های پژوهشی: توانایی جست‌وجو، تحلیل و نتیجه‌گیری در دانش‌آموزان تقویت می‌شود.
• یادگیری ماندگار: به دلیل درگیری عمیق‌تر ذهنی، مطالب بهتر در حافظه بلندمدت ثبت می‌شوند.
• قابل اجرا با ابزارهای دیجیتال: استفاده از موتورهای جست‌وجو، ویدیوهای آموزشی و پلتفرم‌های همکاری گروهی اجرای این روش را در فضای مجازی تسهیل می‌کند.
• تطابق با یادگیری خلاقانه: این روش به دانش‌آموزان فرصت می‌دهد از تفکر واگرا استفاده کنند و راه‌حل‌های متفاوتی ارائه دهند.

معایب روش تدریس کاوشگری در کلاس آنلاین

از جمله چالش‌های روش تدریس کاوشگری در کلاس‌ آنلاین می‌توان به چند مورد مهم اشاره کرد. نخست، نیاز به تجهیزات دیجیتال و اینترنت است که در صورت ضعف زیرساخت‌ها، امکان مشارکت برابر برای همه دانش‌آموزان فراهم نمی‌شود. همچنین، عدم تسلط برخی معلمان به شیوه هدایت کاوش‌محور، باعث خواهد شد اجرای این روش به آموزش و آماده‌سازی قبلی نیاز داشته باشد. در ادامه، ارزیابی مشارکت واقعی دانش‌آموزان نیز در فضای مجازی دشوار خواهد بود، زیرا باید برخی از فعالیت‌ها بدون درگیری ذهنی واقعی انجام شوند. یکی دیگر از مشکلات، نیاز به زمان بیشتر برای تدریس هر موضوع است، زیرا روش‌های اجرای کامل مراحل کاوش به‌مراتب وقت‌گیرتر از روش‌های سنتی هستند. در نهایت، این روش با برخی دروس حفظی مانند شعر یا دستور زبان به‌خوبی سازگار نیست و کاربرد آن در این موارد محدودتر خواهد بود.

نتیجه‌گیری

روش تدریس کاوشگری یکی از روش‌های نوین و اثربخش در نظام‌های آموزشی به شمار می‌رود که بر پایه فعالیت ذهنی، تحلیل، تجربه و تحقیق استوار است. این روش نه‌تنها مفاهیم را عمیق‌تر منتقل می‌کند، بلکه باعث می‌شود دانش‌آموزان مهارت‌هایی مانند پژوهش، تفکر انتقادی و ارائه مؤثر را تمرین نمایند. در کلاس‌های آنلاین نیز با کمی خلاقیت و ابزار مناسب، می‌توان این روش را به‌صورت کامل اجرا کرد و یادگیری معنادار را برای دانش‌آموزان به ارمغان آورد. معلمان نیز باید با استفاده از دوره‌های آموزشی، خود را برای اجرای مؤثر این روش آماده کنند. در نهایت، آنچه روش تدریس کاوشگری را از سایر روش‌ها متمایز می‌کند، تمرکز بر فرآیند یادگیری به‌جای صرفا نتیجه است؛ چیزی که می‌تواند آینده علمی و فکری نسل جوان را دگرگون نماید.

اسکای‌روم؛ انتخابی هوشمند برای آموزش آنلاین

اسکای ‌روم یک پلتفرم آموزش آنلاین و برگزاری کلاس‌های مجازی است که با رابط کاربری ساده و امکانات گسترده‌اش، تجربه‌ای تعاملی و کاربردی برای مدرسین و دانش‌آموزان فراهم می‌کند. این سیستم تحت وب، بدون نیاز به نصب نرم‌افزار، امکان اشتراک‌گذاری تصویر، صدا، فایل، تخته‌ وایت برد و گفت‌وگوی زنده را فراهم می‌سازد. اسکای‌ روم با پشتیبانی از زبان فارسی، گزینه‌ای ایده‌آل برای آموزش از راه دور در ایران به‌شمار می‌آید و با کیفیت بالای صدا و تصویر، یکی از بهترین انتخاب‌ها برای کلاس آنلاین، وبینار و جلسات سازمانی محسوب می‌شود. برای مشاهده تعرفه‌ها وب‌سایت را مورد بررسی قرار دهید.